Ο ΘΕΟΣ ΠΑΝ
Ως γνωστόν , ο θεός Παν ήταν προστάτης των ποιμνίων και ποιμένων και είχε τα βιλαέτια και βοσκοτόπια του
σε ολα τα βορειοδυτικά βουνά της Αρκαδίας και στα βουνά της περιοχής μας Παγανιά, Μαδημένη, Καλογερικό
Φασαλού , Τετράζι όπου εκεί ήταν ο μικρός οικισμός Μέλπεια , με τα καλύτερα βοσκοτόπια που έτρεφαν και έκαναν παχιά
τα κριάρια και τραγιά που προορίζονταν για θυσία στον προστάτη Πάνα.
Ο Παν ευφραίνετο της αναπεμπόμενης κνίσας και έμελπε με τη φλογέρα του έξον και << Μέλπων Παν >> απεκαλείτο.
Επομένως ο Παν δεν είναι εξολοκλήρου Αρκαδικός , αλλά είναι και Γαραντζαίος περίχωρος κατά το ήμισυ ποσοστό και έχει
αδικηθεί από τους Γαραντζαίους ποιμένες που δεν του παρεχώρησαν καμιά σπηλιά, από τις τόσες σπηλιές που υπάρχουν στη Λαγκάδα,
Κουτέντο και στο δροσερό Πλατανάκι.
Αλλά πέρα απ' αυτά ο Παν σαν Γαραντζαίος , είχε μέσα στο αίμα του Γαραντζαίικο φιλότιμο , παλλικαριά και πατριωσύνη και όταν
το 490π.Χ πληροφορήθηκε από τον ταχυδρόμο Αθηνών Φειδιππίδη επιστρέφοντας απο τη Σπάρτη στην Αθήνα νομίζων αρνητική απάντηση
των Σπαρτιατών τη στιγμή που στον Μαραθώνα αποβιβάστηκε πολυάριθμος βάρβαρος Περσικός στρατός και προς αντιμετώπισης τους ήταν μόνο 10000
Αθηναίοι αι 1000 Πλαταιείς τότε είπε προς τον ταχυδρόμο συνέχισε όσο μπορείς γρήγορα το δρόμο σου και είπε στους ΑΘηναίους ότι
<<καίτοι δεν μου έχουν θυσιάσει ούτε ενα σπουργίτι ξεκινάω ο ίδιος να τους βοηθήσω με το ασκέρι μου .>>
Και αμέσως αρπάζει δυο στουρναρόπετρες από το Γαραντζαίικο πρινοβούνι , τις τρίβει με δύναμη και ταχύτητα τόση που άρχισαν να ξεπετιώνται φωτεινοί σπινθήρες και αμέτρητοι Πανίσκοι οπλίστηκαν καλά με τα όπλα τους , τα οποία ήταν περόνες απο Γαραντζαίικες φραγκοσυκιές και περόνες απο αγκορτσιές και σφελαχτριές και αμέσως όλη η στρατιά με τέσσερα πηδήματα από Τετράζι, Παρθένιο, Αιγάλεω , Πεντέλη έφτασε στο Μαραθώνα.
Ο Παν εγκαταστάθηκε στη σπηλιά της Πεντέλης , οι δε Πανίσκοι έλαβαν θέσεις μάχης αναμένοντας το παράγγελμα τηε εξόρμησης προς το πεδίο μάχης.
Η μάχη μαινόταν τότε την κρίσιμη στιγμή ο υπαρχηγός και σαλπιγκτής Τριζοκώλης δίνει το παράγγελμα γενικής επίθεσης οπότε οι Πανίσκοι
σαν αγριεμένο μελίσσι έπεσαν επί των πεζών και ιππέων Περσών και με τις περόνες στα χέρια τις κάρφωναν όπου εύρισκαν από τα πόδια έως το κεφάλι στο στρατό και στα άλογα που από τον πόνο και τον τρόμο αναγκάστηκαν να παρατήσουν τη μάχη και να σκορπίσουν.
Τότε οι Έλληνες τους έστρωσαν στο κυνήγι, άλλους σκότωναν και άλλους έριχναν στη θάλασσα. Εκεί οι Αθηναίοι νίκησαν και έγραψαν ένα πρώτης
τάξης σταθμό ιστορίας της Ελληνικής φυλής , Ελληνικής ιδέας και το Ελληνικό ψυχικό κάλλος , δεν παρέλειψε να εκφράσει προς τον Πάνα τις
ευχαριστίες και τις ευγνωμοσύνες του , δημιούργησαν προς τιμήν του στη σπηλιά της Πεντέλης και στην σπηλιά επί της βόρειας πλευράς
της Ακρόπολης , βωμούς που σώζονται και σήμερα όπου ο περίφημος λυρικός ποιητής Σιμωνίδης επιγραμματικός γράφει
<< τον τραγόπουν εμέ πάνα τον Αρκάδα , τον κατά Μήδων , τον μετ' Αθηναίων στήσατο Μιλτιάδης >>
Οι Πανίσκοι ήταν Γαραντζιωτάκια που μας κληρονόμησαν επί αιώνες στην ψυχή των Γαραντζαίων , οι οποίοι παντού και πάντοτε πρωτοστάτησαν
στους απελευθερωτικούς αγώνες της Πατρίδας.